Steun ons | Klik hier
Er is een uitspraak die zegt: ‘u vraagt, wij draaien’. Zoals de radio-DJ die zijn luisteraars actief probeert te betrekken door aangevraagde ‘plaatjes te draaien’, en niet door enkel de meest populaire hits te laten horen. Dit is naar mijn idee een goede vergelijking met wat er – tot voor kort – in de hulpverlening werd gedaan. Het meest krachtig en effectief werkt het om de behoeften en wensen van de cliënt in te zetten en van daaruit tot de juiste inzichten en verbeteringen te komen. Dat zie je dan ook terug in tal van recente hulpverleningsvormen (zoals housing first of het familiegroepsplan vanuit Eigen Kracht).
Van aanbodgericht naar cliëntgericht
Dat dit effectief blijkt te zijn is ook wel begrijpelijk want daar waar iemand het meest gemotiveerd is, heeft dit ook de grootste kans tot slagen. Zelf heb ik afgelopen jaren als hulpverlener bij eerdere werkgevers meegewerkt en -gedacht om vanuit het oude instellingsdenken – het aanbodgerichte ‘u moet het doen met wat wij aanbieden’ – te komen tot het effectievere en efficiëntere cliëntgerichte denken: ‘wat denkt u nodig te hebben en hoe kunnen we daar het beste bij aansluiten’. Ter vergelijk nog eens de werkwijze van de DJ ten opzichte van de hulpverlening: we draaien de bekende hitjes (effectief bewezen methoden¹), we spelen de nieuw binnengekomen muziek (methoden die aansluiten bij de problematiek, maar niet perse de eerste voorkeur van de cliënt heeft) en we betrekken de luisteraar door het afspelen van zijn aanvragen (persoonlijke aanpak, aansluitend bij de voorkeuren van de cliënt). Dit resulteert dan ook regelmatig in het buiten de eigen organisatie kijken naar expertise en mogelijkheden welke binnen de eigen organisatie niet of in mindere mate voorhanden zijn.
Één leverancier
Wat we nu zien bij verschillende gemeenten is dat dit lijkt te worden teruggedraaid en ingeperkt: er is namelijk bij verschillende gemeenten gekozen voor een aanpak waarbij één leverancier alle zorg binnen een arrangement moet leveren middels de integrale leveringsopdracht. Te denken valt dan aan dagbesteding, huishoudelijke verzorging of individuele begeleiding. Het idee erachter lijkt me eenvoudig: er is één leverancier, één aanspreekpunt, één factuur. Dat geeft duidelijkheid en overzicht. Wat er echter in de praktijk blijkt is dat cliënten hierdoor worden beperkt in keuzevrijheid. Laten ik een praktijkvoorbeeld geven:
Mevrouw Jansen
Mevrouw Jansen, woonachtig in (deel)gebied A, heeft vanwege beginnende dementie sociale dagbesteding nodig. In A is er helaas geen (specialistische) dagbesteding beschikbaar in A, maar wel in het naastgelegen gebied B. Mevrouw Jansen is bekend met deze dagbesteding omdat er bekenden van haar heengaan en omdat een nichtje daar werkt en deze locatie heeft aangeprezen. Mevrouw Jansen ziet de noodzaak niet zo in van dagbesteding, maar vanwege haar echtgenoot, die haar stimuleert, wil ze toch de lokatie gaan kijken. Mevrouw Jansen heeft na bezichtiging aangegeven graag naar de bewuste dagbesteding toe te gaan omdat er mensen werken die ze vertrouwt, omdat ze de organisatie vertrouwt en omdat ze enkele mensen kent die daar ook heen gaan. Vertrouwen en de eigen (bewuste) keuze voor een organisatie en aanbiedingsvorm van groot belang voor het succes en de motivatie om te blijven gaan. En in veel gevallen ook om de eerste drempel over te gaan om überhaupt te willen gaan. Helaas voor mevrouw Jansen zal ze het moeten doen met de aanbieder(s) in gebied A.
Van cliëntgericht naar aanbodgericht
Er is hiermee weliswaar vanuit de Wmo voldaan aan de plicht tot ondersteuning van de meest kwetsbaren, mevrouw Jansen kan tenslotte naar dagbesteding, maar is dit nu de meest bevredigende oplossing? Ik denk van niet. Ik noem vier zaken welke mogelijk over het hoofd worden gezien of als minder belangrijk worden beschouwt:
1. Het belang van de keuzevrijheid
Ik heb hierboven al het grote belang aangegeven van het betrekken van de burger bij de keu
ze van de soort hulpverlening en hierbij best passende organisatie. Recent heb ik de persoonlijke ervaring opgedaan met betrekking tot de keuzevrijheid van het kiezen van een aanbieder, locatie en hulpverleningsvorm. Dit uitzoeken van de geschikte hulp, het inpassen van de persoonlijke ervaring, levensbeschouwing en problematiek ervaar ik als een belangrijk onderdeel naar herstel. Laten we dit niet over het hoofd zien en laten we het vooral ook serieus nemen. We willen graag keuzevrijheid bij artsen, ziekenhuizen, tandartsen zelfs de kapper. Laten we hierbij de hulpbehoevende burgers die een beroep doen op de Wmo niet vergeten. Ook onze ouders en wijzelf zullen hier op een keer wellicht mee te maken krijgen. Dan zal blijken hoe groot het belang is van keuzevrijheid.
2. Het belang van het keuzeadvies
Een ander probleem met de huidige systematiek is dat nu niet duidelijk wordt wat welke aanbieder waar aanbiedt. Tenslotte: een aanbieder voor huishoudelijke verzorging levert geen dagbesteding of begeleiding. Hier ontstaan partnerships en onder-aannemerschap. Prima; ik ben een groot voorstander van samenwerkingen die gestimuleerd worden. Echter: hoe weet de (Wmo-)adviseur welke partnerships zijn ontstaan – laat staan de cliënt en zijn/haar familie? Of moet mevrouw Jansen maar gewoon afwachten waar ze terecht komt, zolang het maar geregeld is?
3. Het belang van overstappen
Tijdens een werkbezoek aan een dagbestedingslocatie werd mij nog iets anders duidelijk: het belang van het ‘op je plaats zitten’. Dit lijkt sterk op het bovengenoemde punt met betrekking tot de keuzevrijheid, maar kent nog een andere dimensie. Namelijk, de situatie die ontstaat nadat mw. Jansen heeft gekozen voor leverancier X, welke zowel de huishoudelijke verzorging levert als de dagbesteding. Mw. Jansen gaat vervolgens naar de dagbesteding, maar blijkt hier niet op haar plaats te zitten vanwege bijvoorbeeld het niet in de groep passen qua persoonlijkheid of problematiek (of de problematiek / gedragingen van anderen). Mevrouw Jansen is nu echter min of meer gedwongen naar deze locatie te blijven gaan, omdat ze anders van leverancier moet overstappen, wat zal betekenen dat ook de inmiddels bekende/vertrouwde hulp in het huishouden zal moeten worden ingewisseld. Denkend vanuit ‘diensten’ lijkt dit niet problematisch: de zorg blijft immers gecontinueerd? Maar denkend vanuit de relationele en persoonlijke relatie (en de impact die het heeft op burgers die een stuk zelfredzaamheid zijn kwijtgeraakt en de invloed die ze nog wel hebben graag – en terecht – willen aanwenden) is nauwelijks te overschatten.
4. De mogelijkheid van PGB
Dan is er natuurlijk de mogelijkheid van het PGB. Maar ook daar zie ik obstakels:
1. Niet iedere cliënt komt in aanmerking voor PGB, of wil dit zelf (niet). Ook kan het een extra belasting (regeldruk) betekenen voor de mantelzorgster die – zoals in het voorbeeld met mevrouw Jansen – nu juist ontlast wenste te worden.
2. De budgetten in PGB vallen veelal lager uit dan in ZIN, waardoor een leverancier niet hetzelfde kan leveren.
3. Niet iedere leverancier wenst te werken met PGB-budgetten.
Conclusie
Mijn ervaringen binnen de gemeente is positief: er werken gedreven en betrokken collega’s, die samen met de cliënt willen kijken naar wat nodig en mogelijk is. Laten we dit als organisatie motiveren en faciliteren door niet te vergeten om cliëntgericht te blijven denken en niet terug te vallen in het oude credo ‘wij weten wat goed voor u is’. Ik wil graag een lans breken voor de keuzevrijheid en het zwaarste belang ook het zwaarst laten wegen: het welzijn van de individuele mens.
Noten
1. Met methoden bedoel ik hier alle methodisch ingezette handelingen, trajecten en technieken zoals bijvoorbeeld gesprekstechnieken, therapieën of methodieken welke ‘evidence based’ zijn. Alternatieve benaderingen kunnen particulier bekostigd worden indien gewenst, waarom zou een overheid of (collectieve) verzekeraar tenslotte meebetalen aan niet effectief bewezen behandelingen
